Jaworzno nad Przemszą - nasza rzeka urzeka swym pięknem

Czy ktoś pamięta, że ta rzeka, płynąca przez północne obrzeża naszego miasta jest jedną z nabardziej znanych rzek górskich w kraju?

Nie nie z powodu gór, bo płynie ona po płaskim terenie, choć nurt często jest bardzo wartki.

Biała Przemsza, to rzeka należąca do krainy pstraga i lipienia, co czyni ją właśnie rzeką górską w potocznym nazewnictwie. Wśród wędkarzy uchodzi za bardzo dostojną i trudną do wędkowania rzekę, przez co czują oni wobec niej duży respekt.

Ostatnio Rada Miejska w Jaworznie podjęła uchwałę o ustanowieniu terenu położonego właśnie nad Białą Przemszą, użytkiem ekologicznym pod nazwą "Zakola Białej Przemszy".

Wcześniej, początkiem lutego, wybrałem się na spacer z aparatem fotograficznym, aby utrwalić przepiękne zimowe widoki znad naszej rzeki.

Dziś już lipiec. Rożlinność wybujała takl bardzo, że trudno się przedrzeć przez zarośla do wody, ale dotarcie do niej nie graniczy z cudem. Wystarczy się ubrać odpowiednio, aby pnącza dzikich malin i ostrężyn nie pokłuły nóg i rąk, wskazane są gumowce i śmiało można penetrować nadprzemszańską dzicz.

Należy zadbać o środek przeciw komarom - najlepiej na godzinę przed wejściem w las zażyć dwie, trzy tabletki witaminy B Complex. Jej zapach wydzielany z potem skutecznie odstrasza te krwiopijcze bestie. Dla opornych można polecić "popsikanie" osłoniętych częci ciała jakimś aerozolem dostepnym w aptekach, albo sklepach kosmetycznych.

Tak zabezpieczeni idziemy na podbój jaworznickiej amazonii.

I ja, piszący ten artykuł, chcąc udowodnić sobie po raz kolejny i czytelnikom - niedowiarkom, że Jaworznie można złowić pstrąga potokowego, wybrałem się na polowanie z wędką.

Przemsza, Biała Przemsza, nie jest utożsamiana z naszym miastem tak, jak na to zasługuje.

Piękna rzeka, wijąca się północnymi dzielnicami miasta - Szczakową i Długoszynem, a właściwie stanowiąca granicę północną Jaworzna w pewnej części, jest traktowana trochę po macoszemu.
A to błąd.
Przepiękne widoki, dzikość przyrody otaczającej rzekę i jej zasoby rybne, stanowiące gratkę dla wędkarzy z dalekich stron powodują, że o Białej Przemszy się mówi.

Czy wiele osób zdaje sobie sprawę z faktu, że Biała Przemsza wraz z kanałem Szczakowskim stanowią jedno z najbardziej znanych siedlisk pstrąga potokowego?

Z tego powodu zaliczana jest do wód górskich! Ale rybę złowić tu wcale nie jest łatwo. Dzikość terenów, trudny dostęp do brzegów, cisza panująca tu przez cały rok powodują, że ryba jest wyjatkowo płochliwa i nie kwapi się do atakowania podanej jej sztucznej przynęty - bo tylko na taką wolno tu wędkować. Toteż aby wybrać się na ryby nad Białą, należy uzbroić się w świętą cierpliwość.
Niejednokrotnie kilka dni spędzonych na podmokłym, krzaczastym terenie nie przynosi żadnych rezultatów, ale jeżeli uda się już coś złowić, to jest to dowód na wyjątkową sprawność i doświadczenie wędkarza. NIe brakuje śmiałków, którzy polują tu na wielki okazy ryb, bo właśnie tu dorastają one do rekordoych rozmiarów.
Oprócz pstrąga można złowić tu leszcza, karasia, płoć, szczupaka, okonia.

W latach 1796-1806 Biała Przemsza stanowiła rzekę graniczną pomiędzy pruskim Nowym Śląskiem i Austrią, natomiast w latach 1815-1914, na odcinku od Sławkowa do Maczek, pomiędzy Galicją i zaborem rosyjskim. W przeszłości Biała Przemsza była rzeką spławną. M.in. w latach 1826-1831 spławiano nią blachę i odlewy z walcowni pod Sławkowem do portu rzecznego w Niwce. Do 1839 r. kursował po Białej Przemszy zbudowany przez Anglika Davy'ego statek parowy, zwany przez ludność nadbrzeżnych wiosek ?czortopchajem". Po rzece kursowały też w XIX w. mniejsze galary przewożące aż do ujścia Przemszy do Wisły produkty rolnicze i węgiel kamienny.(wiki)

Dziś można tu łowić ryby, ale i spędzić czas na spacerach, które dostarczają wielu niezapomnianych wrażeń. Najlepiej uzbroić się w porządne buty, solidne odzienie, któremu nie straszne kolczaste krzewy i całodzienną wędrówkę mamy zapewnioną.
Najłatwiej chodzi się tu w zimie, albo wczesną wiosną, kiedy teren nie jest zasypany śniegiem, ani zbytnio zarośnięty.
Widać wtedy dobrze, gdzie można postawić nogi, aby nie zmoczyć ich do kolan, na podmokłym gruncie.
Poza tym nie potrzebujemy się przedzierać przez gęstą roślinnność, choć i taka ewentualność latem jest bardzo ekscytująca.
Aby zwiedzić prawy brzeg, do rzeki można dostać się od strony Maczek.
Zaraz za mostem na ul Batorego skręcamy w prawo i wędrujemy w górę rzeki, przy czym możemy przedostać się na drugą stronę jednym z mostków lub kładek. Lewa strona dostępna jest z poziomu lokomotywowni w Szczakowej - dojazd od strony Sosiny - tam gdzie korty tenisowe. Miejsce na pozostawienie samochodu w okolicach lokomotywowni da się znależć. Przechodzimy przez mostek nad Kanałem Szczakowskim, i kierujemy się lekko w lewo obok zbiorników doświadczalnych (dwa stawy). Sto metrów i widzimy Białą Przemszę jak na dłoni.

Rzeka wije się pięknymi zakolami, meandruje co kilkadziesiąt metrów, a co rusz widzimy na jej środku łachy, bądź wyspy porośnięte sitowem, tatarakiem, kępami bujnych traw, na których leżą zwalone pnie starych drzew. Gdzieniegdzie widać pozostałości starych urządzeń wodnych - ślady dawnej świetności i przydatności rzeki w gospodarce.
Są przełomy, gdzie woda pędzi z siłą wodospoadu i odcinki łagodne, gdzie rzeka rozlewa się na dwadzieścia, trzydzieści metrów. Czasem mamy wrażenie, że rzeczywiście jesteśmy w górach. Szum wody i odgłosy ptactwa przybliżają nas do przyrody, bardziej, niż gdziekolwiek indziej w Jaworznie.

Jedną z form ochrony przyrody są tak zwane użytki ekologiczne.

To obszar w rodzaju rezerwatu, ale o mniejszej powierzchni, niemniej cennej pod względem przyrodniczym, na którym znajdziemy  pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej.
Od niedawna w naszym portalu staramy się przybliżyć czytelnikom piękne miejsca na terenie miasta, gdzie warto wybrać się w ramach niedzielnego spaceru. Wśród tych miejsc są okolice Białej Przemszy, która płynie w granicach naszego miasta.


Na lutowej sesji Rady Miejskiej w Jaworznie Radni podejmą uchwałę o ustanowieniu terenu położonego właśnie nad Białą Przemszą, użytkiem ekologicznym pod nazwą "Zakola Białej Przemszy".

W uzasadnieniu do Uchwały czytamy.

Przeprowadzona inwentaryzacja stanu przyrody doliny Białej Przemszy na odcinku przebiegającym przez Jaworzno, pozwoliła wskazać 3 obszary o dużych walorach przyrodniczych, różniące się typami siedlisk - murawy napiaskowe, łąki zmiennowilgotne oraz łęgi. Występują tu zbiorowiska roślinne uznane za rzadkie i ginące w skali Europy, kraju i regionu i są chronione na mocy prawa krajowego i Dyrektywy Siedliskowej. Ponadto obszar ten cechuje się wysokimi walorami krajobrazowymi, głównie ze względu na zachowane, zbliżone do naturalnego, meandrujące koryto rzeki. W opracowanej w 2011 r. ?Waloryzacji przyrodniczej miasta Jaworzna" obszar został rekomendowany do objęcia ochroną prawną ze względu na występowanie ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej. Objęcie ochroną prawną 3 obszarów pod wspólną nazwą Zakola Białej Przemszy, pozwoli na zabezpieczenie ich przed zniszczeniem, a poprzez prowadzenie ochrony czynnej pozwoli na utrzymanie walorów przyrodniczych terenu dla przyszłych pokoleń.

Co to oznacza dla mieszkańców? Czy w zwiazku z tym spacery na tym terenie pozostaną w sferze marzeń? Czy wolno nam będzie podejść nad wodę, popatrzyć na pływające w niej pstrągi, ewentualnie złowić je posiadając odpowiednie zezwolenia?
Bez obaw.

Uchwała wprowadza szereg zakazów, które pozwolą utrzymać teren w więszej niż do tej pory czystości.
Wprowadza obostrzenia nie pozwalające na niszczenie obszaru, jego zaśmiecanie, dewastację.

W stosunku do użytku ekologicznego Zakola Białej Przemszy wprowadza się następujące zakazy:
1)   niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru;
2)   wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z  zabezpieczeniem   przeciwsztormowym   lub  przeciwpowodziowym  albo  budową,  odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych;
3)   uszkadzania i zanieczyszczania gleby;
4)   dokonywania   zmian   stosunków   wodnych,   jeżeli   zmiany   te   nie   służą   ochronie   przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
5)   likwidowania,   zasypywania   i   przekształcania   naturalnych   zbiorników   wodnych,   starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
6)   wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych;
7)   zmiany sposobu użytkowania ziemi;
8)   wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
9)   umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
10) zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych;
11)  umieszczania tablic reklamowych.

To wszystko. A tak dużo dla naszego środowiska naturalnego.

Inicjatywa niezwykle ważna dla miasta, dla jego mieszkańców, pozwala uwierzyć w to, że w dobie rozwoju przemysłowego, urbanizacji, nie zapomina się o tym, co sprawia, że w dalszym ciągu możemy czuć się jednym z ogniw przyrody, jej częścią.

Uchwałę przygotował Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miejskiego w Jaworznie.

Do pobrania dokument wraz ze szczegółowym uzasadnieniem i mapkami obrazującymi chronione obszary.


Poniżej przezentujemy fragmenty opracowania pod nazwą Waloryzacja Przyrodnicza Miasta Jaworzna autorstwa zespołu naukowców:
dr hab. Barbara Tokarska-Guzik 
prof. UŚ dr hab. Adam Rostański
prof. dr hab. Jacek Gorczyca
prof. dr hab. Aleksander Herczek
dr Renata Dulias
wykonanego na zlecenie Urzędu Miejskiego w Jaworznie w roku 2011, odnoszące się do wspomnianych wyżej terenów. Całość opracowania jest do pobrania tu - http://www.jaworzno.pl/downloads/2012-09-04_12-04-56-764865/program-ochrony-srodowiska-1.pdf

Użytki ekologiczne w rejonie Białej Przemszy
- Zakola Białej Przemszy w Szczakowej ? murawy piaszczyskowe
- Zakola Białej Przemszy w Szczakowej ? wilgotne łąki
- Zakola Białej Przemszy w Szczakowej ? łęgi i bory
- Biała Przemsza powyżej ujścia Koziego Brodu wraz z kanałem głównym i jego dopływami

Biała Przemsza to jedna z bardziej malowniczych rzek regionu. W granicach Jaworzna znajduje się dolny odcinek rzeki, która zaczyna swój bieg na torfowisku pod Wolbromiem.
Rzeka płynie przy północnej granicy miasta, na wielu odcinkach wzdłuż granicy miasta z Sosnowcem, Sławkowem i Bukownem.
Od strony Jaworzna do rzeki wpływa Kanał Główny (w rejonie Szczakowej i Maczek Starych) oraz Kozi Bród (w północnej części Długoszyna). Na przeważającym obszarze rzeka płynie naturalnym, meandrującym korytem; uregulowany jest odcinek w rejonie Starych Maczek oraz odcinek ujściowy (przed połączeniem z Czarną Przemszą w Jęzorze).

Pod względem fizyczno-geograficznym ta część doliny Białej Przemszy leży na terenie Kotliny Biskupiego Boru, wypełnionej piaskami wodnolodowcowymi.
Dno doliny w wielu rejonach zostało przeobrażone w wyniku działalności gospodarczej człowieka. Znajduje się tu wiele nasypów kolejowych (na rzeką, wiaduktem poprowadzona jest linia kolejowa), rurociągów; w rejonie Szczakowej teren przekształcono podczas budowy Kanału Głównego, odwadniającego pola eksploatacyjne kopalni piasku oraz zbiorników ujęcia wody.

Walory obszaru:
- zróżnicowana i bogata flora obejmująca ponad 260 gatunków roślin naczyniowych;
- w składzie flory odnotowano 11 gatunków zagrożonych i rzadkich w skali kraju i/lub
regionu oraz 16 gatunków chronionych (10 ściśle i 6 częściowo);
- występowanie zbiorowisk roślinnych uznanych za rzadkie i ginące w skali Europy, kraju i regionu; rozwijają się tu zbiorowiska roślinne chronione na mocy prawa krajowego i Dyrektywy Siedliskowej;
- zróżnicowana i bogata fauna obejmująca ok. 260 gatunków, w tym 85 podlegających ochronie prawnej;
- cenne z punktu widzenia funkcji ekologicznej zbiorowiska;
- walory krajobrazowe: zachowane, zbliżone do naturalnego, meandrujące koryto rzeki; walory krajobrazowe związane z rzeźbą terenu: erozyjne i akumulacyjne formy fluwialne;

Szata roślinna:

Ze względu na mozaikę warunków siedliskowych, flora obszaru jest zróżnicowana i stosunkowo bogata. Brzegi rzeki i dopływów porośnięte są zaroślami wierzbowo - olchowymi oraz w miejscach podmokłych, zbiorowiskami szuwarowymi. Jednocześnie sąsiedztwo zbiorowisk borowych i łąkowych stwarza warunki egzystencji licznym gatunkom rzadkim i chronionym.

Chronione gatunki roślin:

Ochrona ścisła:
Tojad dzióbaty, Dziewięćsił bezłodygowy, Centuria pospolita, Pomocnik baldaszkowaty, Wawrzynek wilczełyko, Kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk szerokolistny, Goryczka wąskolistna, Mieczyk dachówkowaty, Listera jajowata
Ochrona częściowa
Kopytnik pospolity, Konwalia majowa, Kruszyna pospolita, Przytulia (Marzanka) wonna, Porzeczka czarna, Kalina koralowa.
Gatunki zagrożone i regionalnie rzadkie:
Włosienicznik krążkolistny, Oleśnik górski, Tojeść bukietowa, Goździcznik wycięty, Rutewka orlikolistna

Fauna:
Z zadrzewieniami porastającymi brzegi Białej Przemszy oraz dopływających do niej kanałów związanych jest wiele gatunków zwierząt. Zachodzą tu często dziki i sarny, w wielu miejscach widoczne są również ślady żerowania bobra europejskiego. Nad kanałem stwierdzono ślady świadczące o obecności wydry. Trudno w chwili obecnej powiedzieć czy gatunek ten jest na stale związany z omawianym terenem czy też jedynie tu zachodzi. Z mniejszych ssaków wymienić należy ryjówkę aksamitną, kreta, jeża wschodniego, piżmaka amerykańskiego oraz inne gryzonie i owadożerne. Wśród obserwowanych tutaj ptaków dominują gatunki związane z nadwodnymi typami siedlisk: potrzos, trzciniak, kos, kwiczoł, rudzik, drozd śpiewak i zaganiacz. Liczne są również sikora bogatka i modra. W starym drzewostanie obserwowano ponadto dzięcioła dużego, dzięcioła średniego, a nawet sporadycznie tu zalatującego  dzięcioła czarnego. Z innych gatunków ptaków należy wymienić derkacza, jarzębatkę, gąsiorka oraz kląskawkę. (...)

W trzcinach gniazdują krzyżówki, a w zaroślach w pobliżu wody bytują także bażanty. Na niewielkich zbiornikach położonych w pobliżu rzeki występował łabędź niemy.
Obserwowano również w pobliżu rzeki pustułkę, jastrzębia oraz myszołowa zwyczajnego. W rejonie Kanału Głównego wykazano także pojedyncze czaple siwe, które jednak prawdopodobnie  wyłącznie tu zalatują. W bardziej suchych miejscach omawianego obszaru spotkać można jaszczurkę zwinkę. Nie udało się natomiast potwierdzić informacji wędkarzy o występowaniu nad kanałem zaskrońca, chociaż nie można też wykluczyć jego obecności.

Płazy reprezentowane są przez wszystkie trzy gatunki ropuch: ropuch szarą Bufo bufo oraz intensywnie ubarwioną ropuchę zieloną Bufo viridis i bardzo rzadką w skali kraju ropuchę paskówkę Bufo calamita. O ile pierwszy z wymienionych spotykany jest w nadrzecznych lasach i zaroślach to ropucha zielona, a szczególnie paskówka spotykane są na obszarach suchych, nawet na piachach. Na łąkach i w zadrzewieniach nadrzecznych występuje także żaba trawna oraz traszka zwyczajna. Bezpośrednio nad kanałem i na obrzeżu zbiorników wodnych spotkać można żaby z grupy ?zielonych? Rana esculenta complex. Na łąkach położonych w pobliżu koryta rzeki i kanału wykazano wiele gatunków owadów, w tym motyli i prostoskrzydłych. Latem uwagę zwracają przedstawiciele rodziny Zygenidae, których wymienić można kraśnika sześcioplamka Zygaena filipendulae.

Pospolicie występuje zorzynek rzeżuchowiec, rusałka pawik, rusałka pokrzywnik, latolistek cytrynek, rolnica tasiemka. Spotkać tutaj można również jednego z najładniejszych i największych naszych motyli, pazia królowej, mieniaka tęczowego oraz przedstawiciela zawisaków ? zmrocznika wilczomleczka.

W słoneczne, ciepłe dni usłyszeć tutaj można charakterystyczne ?cykanie? występującego tutaj świerszcza polnego Gryllus campestris. Na omawianym obszarze występuje również chroniony przedstawiciel pająków ? tygrzyk paskowany Argiope bruennichi. O ile sama Biała Przemsza jest wciąż silnie zanieczyszczona to kanał wraz z dopływami niesie czystą, dobrze natlenioną wodę. Spotykamy tam larwy jętek, ważek, chruścików, wodnych przedstawicieli pluskwiaków różnoskrzydłych i chrząszczy. Rybostan tworzą pstrąg potokowy, lipień, kleń, strzebla potokowa, śliz, kiełb oraz szczupak. Nie udało się potwierdzić informacji o występowaniu w kanale minoga strumieniowego, ale nie można wykluczyć jego obecności.